“जे मुखाने शाप दे, त्या मुखात काटा रुतावा, आमच्या भावाची आयु वाढावी…”
ही तीच ओळी आहेत ज्या बहिणी भटकटैयाच्या काट्याला जिभेवर टोचून भाऊबीजेच्या दिवशी उच्चारतात. मात्र, हा काटेरी वनस्पती केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा नाही, तर आयुर्वेदामध्येही त्याला अनन्यसाधारण स्थान आहे.
भटकटैया, कंटकारी, व्याघ्री किंवा रेंगणी, ही वनस्पती खोकला, ताप, संक्रमण आणि वात-कफ विकारांवर प्रभावी उपाय मानली जाते. विशेषतः अस्थमाच्या रुग्णांसाठी हा अत्यंत फायदेशीर आहे.
भटकटैयाचे औषधी गुणधर्म
पंजाबच्या बाबे के आयुर्वेदिक मेडिकल कॉलेज आणि हॉस्पिटलचे बीएएमएस, एमडी डॉ. प्रमोद आनंद तिवारी यांनी सांगितले की, रेंगणीमध्ये असलेल्या औषधी गुणधर्मांमुळे अनेक विकार दूर होतात.
डॉ. तिवारी म्हणाले,
“आयुर्वेदात भटकटैयाला महत्त्वाचे स्थान आहे. हा वनस्पती अनेक विकारांवर प्रभावी उपाय ठरतो. विशेषतः ज्या लोकांचा खोकला काही केल्या बरा होत नाही, त्यांच्यासाठी हा वनस्पती एक वरदान आहे.”
भटकटैयाचा काढा – प्रभावी आणि सोपा उपाय
भटकटैयाचा काढा बनवणे अत्यंत सोपे असून, तो खूप फायदेशीर आहे.
✅ काढा तयार करण्याची पद्धत:
१. भटकटैयाचे झाड संपूर्ण म्हणजे फूल, फळ, पाने, खोड आणि मुळे यांसह उपटून आणावे आणि स्वच्छ धुवावे.
2. हे झाड मोठ्या भांड्यात हळू आचेवर २-४ तास उकळावे.
3. जेव्हा भांड्यातील पाणी एक तृतीयांश उरेल, तेव्हा ते गाळून काचेच्या बाटलीत साठवावे.
4. गरजेनुसार रोग्याला हे काढा पाजता येते आणि अनेक दिवस साठवता येते.
डॉ. तिवारी पुढे सांगतात,
“हा काढा वेळोवेळी गरम करून घेतल्यास, कितीही जुना खोकला असो, तो दूर होतो. तसेच छातीतील कफ सहज निघून जातो.”
इतर फायदे
✔️ खोकल्यावर: काढ्याचे नियमित सेवन सुख्खा खोकला तसेच कफयुक्त खोकल्यावर प्रभावी ठरते.
✔️ ताप आणि संसर्ग: भटकटैयामध्ये अँटी-बॅक्टेरियल आणि अँटी-इंफ्लेमेटरी गुणधर्म असतात, जे संसर्गजन्य तापावर उपयुक्त असतात.
✔️ अस्थमा आणि श्वसनाचे आजार: हा वनस्पती श्वसनमार्ग स्वच्छ करण्यास आणि श्वासाचे विकार कमी करण्यास मदत करतो.
✔️ पचन सुधारते: भटकटैयाचे सेवन केल्याने अन्न पचन सुधारते आणि गॅस, अपचन यासारख्या समस्या दूर होतात.
भटकटैयाचा सहज उपलब्ध असलेला चमत्कारी उपाय
ही वनस्पती सडका आणि कोरड्या जमिनीच्या कडेला सहज उगवते, त्यामुळे तिचा वापर कोणालाही सहज करता येऊ शकतो.
निष्कर्ष
आयुर्वेदात मान्यता प्राप्त भटकटैया हा खोकला, ताप, संसर्ग आणि श्वसनाच्या विकारांवर प्रभावी उपाय आहे. त्याचा काढा नियमित घेतल्यास तब्येतीत झपाट्याने सुधारणा होते.
