भारतातील नागरी उड्डाणाचे जन्मस्थान असलेल्या मुंबई शहरातून हळूहळू हवाई कंपन्यांची कार्यालये किंवा हवाई वाहतूक कार्यान्वित करणारी यंत्रणा (ऑपरेशनल बेस) कमी होत चालली आहे. नुकताच दिवाळखोरीसाठी अर्ज दाखल केलेली ‘गो फर्स्ट’ आणि एक वर्ष जुनी ‘आकासा एअर’ या दोनच विमान कंपन्यांची कॉर्पोरेट मुख्यालये मुंबईत आहेत. सध्या एअरलाईन कार्यालये आणि विमानतळे असलेली दिल्ली, गुरुग्राम किंवा बेंगळुरू ही भारतातील मोठी विमान वाहतूक शहरे आहेत.
हवाई वाहतूक सेवेतील मोठी कंपनी इंडिगो आणि स्पाइसजेट यांची कार्यालये गुरुग्रामच्या बाहेर आहेत. एअर इंडिया, विस्तारा आणि अलायन्स एअर यांची कार्यालये दिल्लीबाहेर आहेत. एअर इंडिया आणि स्टार एअरची कार्यालये सध्या बेंगळुरूच्या बाहेर आहेत. एअर इंडिया एक्स्प्रेसची नोंदणी मुंबईबाहेर करण्यात आली आहे, या कंपनीची विमानसेवा दक्षिण भारतातील सहा तळांवरून चालते. मुंबईबाहेर असलेल्या आणि अडचणीत सापडलेल्या जेट एअरवेजचाही तळ दिल्लीबाहेर बसवण्याची योजना होती. प्रादेशिक एअरलाइन असणारी फ्लाय ९१ कंपनी या वर्षाच्या अखेरीस आपली हवाईसेवा सुरू करण्याची शक्यता आहे. तिचे कार्यालयही गोव्याबाहेर असेल. केवळ आकासा एअरचे व्यावसायिक कार्यालय मुंबईतील परळ येथे आहे. मुंबई आणि बेंगळुरू या दोन्ही ठिकाणी त्यांच्या हवाई वाहतुकीचा तळ आहे.
काही दशकांपूर्वीपर्यंत, बहुतेक विमान कंपन्या मुंबईबाहेर होत्या. बंद झालेल्या ईस्ट-वेस्ट एअरलाइन्सचे फैसल वाहिद म्हणाले, ‘१९९० च्या दशकात, केवळ मोदीलफ्ट आणि एअर सहारा दिल्लीबाहेर होत्या, परंतु त्यांच्याकडे मुंबईसाठी बरीच उड्डाणे होती. एअर इंडिया, ईस्टवेस्ट, दमानिया एअरवेज सारख्या इतर सर्व मोठ्या वाहकांची मुंबईत कॉर्पोरेट कार्यालये आणि ‘ऑपरेशनल बेस’ होते. दक्षिण आणि पश्चिम भारतातील प्रवासी आंतरराष्ट्रीय विमानांमध्ये चढण्यासाठी मुंबईला जात. त्या दिवसांत केरळमधून आखाती देशात जाणाऱ्या स्थलांतरितांचे मुंबई हे पहिले स्थान होते. ईस्ट-वेस्टचे पेरी क्रॉस रोड, वांद्रे येथे कॉर्पोरेट कार्यालय होते आणि विमानतळाजवळ एक अभियांत्रिकी तळ होता.
बंद पडलेल्या दमानिया एअरवेजचे परवेझ दमानिया म्हणाले, ‘त्या काळात मुंबई ही एक मोठी विमान वाहतूक बाजारपेठ होती. एअरलाइन बेससाठी ही सर्वांत योग्य निवड होती. त्याकाळी, रात्रीचे पार्किंग स्टँड मिळवणे अवघड नव्हते, एक किंवा दोन विमाने सामावून घेऊ शकतील, अशा हँग-एअरसह अभियांत्रिकी तळ असणे कठीण नव्हते. एअरलाइन्सना मुंबईबाहेर तळ हलवायची इच्छा असली तरी पायाभूत सुविधांच्या अडचणींमुळे ते होऊ शकत नव्हते.’
हे ही वाचा:
राज्यातील वाघांची संख्या ३१२ वरून ३९० ..!
‘गो फर्स्ट’ विमान कंपनी दिवाळखोरीत
मुंबईच्या सर्वच लोकल होणार गारेगार
तुकाराम मुंढे, करीर, म्हैसकर यांच्याकडे आता ‘या’ जबाबदाऱ्या
१९३२ मध्ये, जेआरडी टाटा यांनी कराची ते बॉम्बे असे टाटा एअर सर्व्हिसेसचे पहिले विमान उडवून मुंबईला भारतीय नागरी उड्डाणाचे जन्मस्थान बनवले. एअर इंडियाचे माजी संचालक ऑपरेशन्स कॅप्टन मनोज हाथी म्हणाले, “टाटा एअरचे जन्मस्थान होण्यापासून ते एकही मोठे विमान कंपनी नसलेले शहर अशी मुंबईची ओळख झाली आहे. प्रथम एअर इंडियाने आपला तळ मुंबईहून दिल्लीला हलवला, नंतर जेट एअरवेजने दिवाळखोरीसाठी अर्ज केला आणि आता ‘गो फर्स्ट’ही गंटागळ्या खात आहे. त्यामुळे नागरी विमानचालनाचा संबंध पाहता, मुंबई शेवटच्या टप्प्यात आहे, असेच म्हणता येईल. यातून नवी मुंबई विमानतळच शहराला पुन्हा विमान वाहतूक सेवेला उभारी देईल, अशी आशा करू शकतो.’