स्वातंत्र्याची पहिली ज्योत प्रज्वलित करून, भारताच्या गौरवशाली भूतकाळाचे रक्षण करण्यासाठी आणि गुलामगिरीच्या जीवनातून मुक्ती मिळवण्यासाठी देशवासीयांना स्वाभिमानासाठी बलिदानाचा धडा शिकवणारे स्वतंत्र देवतेचे निस्सीम भक्त महाराणा प्रताप म्हणाले होते. “गुलाम बनून राजवाड्यांमध्ये राहून चांदीच्या भांड्यांमध्ये अन्न खाण्याऐवजी, जंगलात जमिनीवर झोपणे आणि फुले आणि वनस्पतींची फळे आणि गवताच्या भाकरी खाणे चांगले आहे ज्यामध्ये स्वातंत्र्याचा सुगंध आहे.
स्वातंत्र्याची भावना जागृत करण्याचे श्रेय केवळ महाराणा प्रताप यांनाच जाते . ज्यांनी परदेशी मुघल राजवटीविरुद्ध स्वातंत्र्याचा पहिला बिगुल वाजवला.हळदी घाटातील युद्ध भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याप्रमाणेच परकीय राजवटीविरुद्ध लढले . ‘हळदी घाटी’चे युद्ध हे कोणत्याही विशिष्ट जाती किंवा वर्गाविरुद्ध नव्हते तर परकीय सत्तेविरुद्ध होते आणि त्या पहिल्या स्वातंत्र्यलढ्याचे नायक होते ‘प्रणवीर, राणा प्रताप’. हळदी खोरे आणि स्वातंत्र्य संग्राम हे दोन्ही परकीय सत्तेविरुद्ध झाले, मग ते मुघल राजवटीचे असो वा इंग्रजी सत्तेविरुद्ध. हळदी घाटीची लढाई ही मुघलांविरुद्धची एक अग्रगण्य लढाई ठरली ज्यात महाराणा प्रताप यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. मेवाडच्या आदिवासी भील समाजाने हळदी खोऱ्यात अकबराच्या सैन्याला बाणांनी तुडवले होते. त्यांनी महाराणा प्रतापजींना आपला पुत्र मानले आणि राणा त्यांच्यासोबत कोणताही भेदभाव न करता राहत. आजही मेवाडच्या कोटावर एका बाजूला राजपूत आणि दुसऱ्या बाजूला भिल्ल आहेत. हल्दी घाटीच्या लढाईत महाराणा प्रताप यांच्याकडे फक्त २०,००० सैनिक होते आणि अकबराकडे ८५,००० सैनिक होते. असे असूनही महाराणा प्रताप यांनी हार मानली नाही. बलाढ्य मुघल शासक अकबराचा महाराणा प्रताप यांनी तीनदा पराभव केला . हळदी घाटीच्या लढाईत महाराणा प्रताप यांचा पराभव झाला असला तरी त्यांनी शरणागती पत्करण्यास नकार दिला. महाराणा प्रताप यांनी पुन्हा मुघलांकडून ताब्यात घेतलेले प्रदेश परत घेतले. त्या मुळेच राणा प्रताप हे या देशाच्या पहिल्या स्वातंत्र्याचे प्रेरणास्त्रोत होते हे निश्चित. जेव्हा जवळपास सर्वच राजांनी मुघलांना घाबरून पराभव स्वीकारला, तेव्हा एकटे महाराणा प्रताप त्यांच्या विरोधात उभे राहिले. अन्यायापुढे ते कधीही झुकले नाहीत.
हे ही वाचा:
सव्वा लाख फेरीवाल्यांना पंतप्रधान स्वनिधीचा लाभ देऊ!
‘सूर्यवंशम’मुळे वेड लागलं तर जबाबदार कोण? …प्रेक्षकाने चॅनेललाच लिहिलं पत्र
‘ड्रामा क्वीन’ राखी सावंतला अटक
भ्रष्टाचाऱ्यांना सोलले आणि मुंबई मनपा निवडणुकीचा पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी फोडला नारळ
महाराणा प्रतापने अकबराची अधीनता स्वीकारून ‘दीन-ए-इलाही’ धर्म स्वीकारावा, अशी मुघलांची इच्छा होती. त्यासाठी त्यांनी महाराणा प्रतापांना अनेक संदेशही पाठवण्यात आले , परंतु महाराणा प्रताप आपल्या निर्धारावर ठाम राहिले. तो सम्राट प्रताप राजपूतांचा शान , हिंदू धर्माचा अभिमान असलेले सम्राट महाराणा प्रताप या काळातही कणखर राहत आपल्या निर्धारावर ठाम राहिले. दुसरीकडे अनेक छोट्या राजांनी महाराणा प्रताप यांना त्यांच्या राज्यात राहण्याची विनंती केली, परंतु जोपर्यंत मेवाड मुक्त होत नाही तोपर्यंत ते राजवाडा सोडून जंगलात राहू . स्वादिष्ट अन्नाचा त्याग करून कंद मुळे आणि फळांनी पोट भरू पण अकबराची सत्ता कधीही स्वीकारणार नाही अशी शपथ महाराणा प्रताप यांनी मेवाडची भूमी मुघलांच्या वर्चस्वापासून वाचवण्यासाठी घेतली होती. भिल्लांच्या मदतीने महाराणा प्रताप यांनी जंगलात राहून गनिमी कावा पद्धतीने मुघल सैन्याला अनेक वेळा अडचणीत आणले होते. आपली साधने मर्यादित असतानाही प्रतापने शत्रूसमोर आपले डोके झुकवले नाही.
महाराणा प्रताप यांचा मुलगा अमरसिंह याने मुघल सेनापती अब्दुल रहीम खानचा युद्धात पराभव केला. यानंतर, त्याने मुघलांचे हरम, मुघल सरदारांचे साथीदारही ताब्यात घेतले. महाराणा प्रताप यांना ही बातमी कळताच ते आजारी अवस्थेत रणांगणावर गेले आणि अमरसिंहांवर गर्जना केली. तो म्हणाला, असे चुकीचे कृत्य करण्यापूर्वी तू का मेला नाहीस? आपल्या भारतीय संस्कृतीला कलंकित करताना तुम्हाला लाज वाटत नाही.अमरसिंह वडिलांसमोर लाजून उभा राहिला. महाराणा प्रताप ताबडतोब मुघल हरममध्ये पोहोचले आणि बडी बेगमला नमस्कार केला आणि म्हणाले की बडी बी साहिबा, ज्याने बादशाह अकबरासमोर डोके टेकवले नाही, तो मी तुमच्यासमोर नतमस्तक होत आहे. माझ्या मुलाने केलेला गुन्हा माफ करा. तुम्ही लोकांना बंदिस्त करून त्यांनी आमच्या संस्कृतीचा अपमान केला आहे. दुसरीकडे, जेव्हा सम्राट अकबराने सेनापती अब्दुल रहीमला फटकारले तेव्हा त्याने बादशहाला आश्वासन दिले की बेगम शाही राजवाड्यात जशी सुरक्षित असते त्याच प्रमाणे त्या सुरक्षित आहेत. त्यावर अकबर म्हणाला पण महाराणा प्रताप बरोबर तर आपले युद्ध सुरु आहे. त्यावर सेनापती म्हणाला, महाराणा प्रताप हिंदू संस्कृतीचे रक्षक आहेत. ते बेगमला काहीही होऊ देणार नाहीत. सम्राट अकबर शांत झाला, पण त्याची चिंता कमी झाली नाही. राजेशाही बेगमची पालखी दुसऱ्या दिवशी राज्य सन्मानाने आग्रा येथे पोहोचली तेव्हा सम्राट अकबर म्हणाला की महाराणा प्रतापसारखा राजा इतिहासात क्वचितच जन्माला आला आहे. ते भारतीय शिष्टाचार आणि संस्कृतीचे खरे संरक्षक आहेत.
