हिंदुस्तान युनिलिव्हर लिमिटेडकडून उत्पादित केले जाणारे ‘हॉर्लिक्स’ आता यापुढे आरोग्यदायी पेय (हेल्थ ड्रिंक्स) म्हणून ओळखले जाणार नाही. तर, ‘फंक्शनल न्यूट्रिशनल ड्रिंक्स’ या श्रेणीमध्ये याचा समावेश करण्यात आला आहे.
केंद्रीय वाणिज्य आणि उद्योग मंत्रालयाने ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मना त्यांच्या ‘हेल्थ ड्रिंक’च्या यादीतून हे पेय काढून टाकण्यास सांगितल्यानंतर हॉर्लिक्सचे ‘हेल्थ ड्रिंक’ हे लेबल गळून पडले आहे. बूस्ट आणि हॉर्लिक्ससारख्या अनेक ब्रँडची मालकी असलेल्या कंपनीने या उत्पादनांची ‘हेल्थ फूड ड्रिंक्स’ श्रेणी बदलून ‘कार्यात्मक पौष्टिक पेय’ (फंक्शनल न्यूट्रिशनल ड्रिंक्स) मध्ये बदलली आहे.
२४ एप्रिल रोजी पत्रकार परिषदेत हिंदुस्थान युनिलिव्हरचे मुख्य वित्तीय अधिकारी रितेश तिवारी यांनी याबाबतची घोषणा केली. या बदलामुळे आता या उत्पादनाचे अधिक अचूक आणि पारदर्शकपणे वर्णन करणे सोपे होणार आहे.
हॉर्लिक्स आणि बॉर्नव्हिटासारख्या पेयांमध्ये साखरेचे प्रमाण जास्त असल्याबद्दल ग्राहकांच्या चिंतेनंतर, अनेक बदल लागू करण्यात आले. भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरणाने (एफएसएसएआय) यावर तपास सुरू केला होता. त्यानंतर राष्ट्रीय बालहक्क आयोगाने (एनसीपीसीआर) ने हा विषय लावून धरला होता. त्यानंतर केंद्र सरकारकडून ऑनलाइन विक्रेत्यांना आदेश देण्यात आला.
एफएसएसएआयने २ एप्रिल रोजी सर्व ई-कॉमर्स कंपन्यांना त्यांच्या वेबसाइटवर विकल्या जाणाऱ्या खाद्यपदार्थांचे योग्य वर्गीकरण सुनिश्चित करण्यास सांगितल्यानंतर मंत्रालयाने जारी केलेल्या सूचना आल्या. ‘हेल्थ ड्रिंक’ किंवा ‘हेल्थ ड्रिंक’सारख्या दिशाभूल करणाऱ्या श्रेणींमध्ये ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मवर विकले जाणारे दुग्धजन्य पदार्थ, तृणधान्य-आधारित पदार्थ आणि माल्ट आधारित एनर्जी ड्रिंक यांसारख्या परवानाकृत खाद्यपदार्थांच्या निरीक्षणानंतर हे पाऊल उचलण्यात आले.
हे ही वाचा:
‘अमेरिकेचा मानवाधिकार अहवाल अत्यंत पक्षपाती’
लंडनमध्ये भारतीय दूतावासावर हल्ला करणारा अटकेत
सलमान खान गोळीबार प्रकरण; हल्लेखोरांच्या पोलीस कोठडीत वाढ, आणखी दोघांना अटक
ई-कॉमर्स वेबसाइट्सना हेल्थ ड्रिंक किंवा एनर्जी ड्रिंक कॅटेगरीमध्ये पेये न ठेवण्यास सांगताना, एफएसएसएआयने सांगितले की भारताच्या अन्न कायद्यांमध्ये ‘हेल्थ ड्रिंक’ या शब्दाची व्याख्या केलेली नाही. दुसरीकडे, ‘एनर्जी ड्रिंक्स’ हा शब्द फक्त फूड कॅटेगरी सिस्टम (एफसीएस) अंतर्गत परवाना मिळालेल्या उत्पादनांसाठी आणि कार्बोनेटेड आणि नॉन-कार्बोनेटेड वॉटर-बेस्ड फ्लेवर्ड ड्रिंक्ससाठी वापरण्याची परवानगी आहे. डेअरी, तृणधान्ये किंवा माल्ट-आधारित पेये, ज्यामध्ये हॉर्लिक्स आणि बोर्नव्हिटा सारख्या सध्याच्या ‘हेल्थ ड्रिंक्स’चा समावेश आहे, यासाठी ते वापरण्याची परवानगी नाही.मंत्रालयाने बाल हक्क संस्था राष्ट्रीय बाल हक्क संरक्षण आयोगाच्या निष्कर्षाचा हवाला दिला की, नियमांनुसार हेल्थ ड्रिंक नावाची कोणतीही पेय श्रेणी नाही.
फंक्शनल न्यूट्रिशनल ड्रिंक्स
चव आणि निर्जलीकरणाव्यतिरिक्त व्यतिरिक्त विशिष्ट शारीरिक किंवा आरोग्यविषयक फायदे देणारी ॲडिटीव्ह असलेली पेये फंक्शनल न्यूट्रिशनल ड्रिंक्स म्हणून ओळखली जातात. ही पेये प्रथिने आणि सूक्ष्म पोषक तत्त्वांची कमतरता असलेल्या व्यक्तींच्या गरजा पूर्ण करू शकतात. ते अतिरिक्त आरोग्य लाभ देतात कारण त्यात जीवाणू, वनस्पती, प्राणी आणि सागरी स्त्रोतांपासून बनविलेले विशिष्ट घटक समाविष्ट असतात. ही जीवनसत्त्वे, खनिजे, वनस्पति, औषधी वनस्पती, अमीनो ऍसिड किंवा इतर जैव सक्रिय पदार्थ असलेली पेये आहेत जी एखाद्या व्यक्तीच्या आरोग्यावर परिणाम करू शकतात. कंपनीच्या मते, या प्रकारच्या ड्रिंकमधून प्रथिनांची कमतरता भरून काढली जाऊ शकते.
कायद्यात ‘हेल्थ ड्रिंक्स’ची अचूक व्याख्या नाही
सन २००६च्या अन्न सुरक्षा आणि मानक कायद्यात ‘हेल्थ ड्रिंक्स’ची अचूक व्याख्या नाही. ‘हेल्थ ड्रिंक’ किंवा ‘एनर्जी ड्रिंक’ म्हणजे काय हे संदिग्ध आहे, म्हणून एफएसएसएआयने ऑनलाइन किरकोळ विक्रेत्यांना डेअरी, तृणधान्ये किंवा माल्ट-आधारित पेये यांचे वर्गीकरण थांबवण्याचे आदेश दिले आहेत. फसव्या जाहिराती आणि ग्राहकांच्या गोंधळाला आळा घालणे हा या कारवाईचा उद्देश आहे. काही दिवसांपूर्वी मॉन्डलेझ इंडियाच्या मालकीच्या बोर्नव्हिटाच्या तपासणीत साखरेचे प्रमाण जास्त असल्याच्या तक्रारी आल्यानंतर हे पाऊल उचलण्यात आले.